AURORA PRIZE

«Որպես գերմանաբնակ լրագրող՝ ես երբեք չէի ենթադրի, որ կյանքս այսպիսի կտրուկ ու դրամատիկ շրջադարձ կունենար։ Երբ ԻԼԻՊ-ի («Իրաքի եւ Լեւանտի իսլամական պետություն» իսլամիստական խմբավորում-խմբ.) բարբարոս հրոսակներն ապրիլի 3-ին ներխուժեցին եզդիական Սինջար բնակավայր, ամեն մի եզդի տղամարդու, կնոջ եւ երեխայի, այդ թվում՝ նաեւ իմ, կյանքն ընդմիշտ փոխվեց։ Ե՛վ իմ եզդիական ծագումը, եւ՛ մասնագիտությունս ինձ այլ ընտրություն չթողեցին, քան ճամփա ընկնել դեպի հյուսիսային Իրաք եւ ի լուր աշխարհի հաղորդել, որ 21-րդ դարի սկզբին կրկին ցեղասպանություն է տեղի ունենում, իսկ բոլորը շարունակում են կողքից նայել»,– ասում է Դյուզեն Թեքքալը, ով 2014թ.-ից արտահաստիքային լրագրող է։ Եզդի ժողովրդին օգնելու նպատակով նա հիմնադրել է «Հավար» կազմակերպությունը։ Քրդերենով «հավար» բառը նշանակում է «օգնության ճիչ» եւ հոմանիշ է «ցեղասպանություն» բառին։
 

Մոտ 10.000 եզդի, արտաքին աշխարհից ամբողջովին կտրված, օղակվեց ԻԼԻՊ-ի գրոհայինների կողմից Սինջար լեռան վրա, որի ամենաբարձր ու ամենամեծ հատվածն ընկած է սիրիական սահմանից արեւելք եւ Իրաքի հյուսիսի Մոսուլ քաղաքից արեւմուտք։ Մոտ 50.000 մարդ ապահովության նկատառումներով ստիպված էր փախչելով բարձրանալ լեռներն ու դիմել դեպի եզդիական գլխավոր սրբավայրը։ Փախստականների մի ստվար զանգված մահացավ սովից ու ծարավից։

Աշխարհում մոտ մեկ միլիոն եզդի կա, որոնց կեսն այժմ դարձել է գաղթական։ Առաջ նրանք հիմնականում բնակվում էին ինչպես հյուսիսային Իրաքում եւ Սիրիայում, այնպես էլ հարավ-արեւելյան Թուրքիայում, որտեղ ժամանակին հայեր էին ապրում։ Այսօր եզդիաբնակ շրջանների մեծամասնությունը վերահսկվում է ԻԼԻՊ-ի կողմից։

«Հայերն ու եզդիները ցավալի պատմություն ունեն։ Երկու ժողովուրդն էլ տառապել հալածանքներից։ Ես հիշում եմ, որ տատս պատմում էր, թե ինչպես է իր տանն ապաստան տվել հայերի, երբ 1914-ին նրանց սկսեցին հալածել։ Եզդիներն ու հայերը փոխադարձաբար օգնության ձեռք են մեկնել միմյանց։ Ցավոք, մեր նախնիները չեն կարողացել արժանապատիվ կյանք վարել, քանի որ մշտապես վտանգված են եղել իրենց տունը հանդիսացող մուսուլմանական երկրներում։ Տատս պատմում էր նաեւ, որ միշտ նախընտրում էր իր առեւտուրն անել հայերից»,– հիշում է Դյուզենը։ Ի տարբերություն հայերի, 100 տարի առաջ եզդիները հիմնականում չենթարկվեցին եղեռնագործության ալիքին եւ զանգվածաբար չկոտորվեցին։

«Ենթադրում եմ, որ դա կարելի է բացատրել այն բանով, որ եզդիները միշտ ապրել են կատարյալ մեկուսացման պայմաններում՝ գաղտնի պահելով իրենց կրոնական կյանքը, խուսափելով հանրային կյանքից եւ հեռու մնալով կրթությունից։ 1.000 տարի է՝ եզդիները դավանում են իրենց ապաքաղաքական եւ անգիր կրոնը՝ փոխանցելով այն բերնեբերան, մի սերնդից մյուսին։ Վախենալով իսլամացումից՝ նրանք նախընտրում են երեխաներին դպրոց չուղարկել, մինչդեռ հայերը, հպարտ իրենց ժառանգությամբ, մշտապես մեծ կարեւորություն են տվել կրթությանն ու գերադասել են բացեիբաց դավանել իրենց կրոնը։ Ահա եւ նրանց բնաջնջման պատճառը»,– նշում է Դյուզենը։
 

Թեպետ եզդիներն աշխատել են աչքի չընկնել, ժամանակ առ ժամանակ նրանց գլխին եւս բազում արհավիրքներ են տեղացել. մարդկության գրավոր պատմության ընթացքում կրոնական այս փոքրամասնության դեմ իրագործվել է մինչեւ 72 կոտորած։ «Աշխարհը նոր է միայն ծանոթանում ԻԼԻՊ-ի բարբարոս ու ահաբեկչական գործողություններին, սակայն եզդիները վաղուց արդեն սովոր են դրան»,– ասում է Դյուզենը։
 

«Եզդի եւ հայ ժողովուրդների ցեղասպանությունների միակ տարբերությունը թվաքանակն է։ Եթե առաջինի զոհերը համեմատաբար սակավաթիվ են, վերջինս խլեց մոտ մեկուկես միլիոն մարդու կյանք։ Ինչպե՞ս կարող է որեւէ մեկը բացատրել ութնամյա աղջնակի բռնաբարությունը։ Ինչպե՞ս կարող է մեկը նայել երեխայի աչքերի մեջ, որը մի քանի րոպեում կորցրել է ծնողներին ընդամենը ինձ պես եզդի լինելու պատճառով։ Ես նկարահանել եմ այս վայրագությունները, որպեսզի ոչ ոք ապագայում մեղքը չբարդի չիմացության վրա։ Ես խորապես համոզված եմ, որ մեր տեսածում պատասխանատու ենք բոլորս»,– պատճառաբանում է Դյուզենը։