Շահան Երեցյան
Շահան Երեցյանը Շվեյցարիայում բնակվող, սուրճի հարցերով զբաղվող գիտնական է։ Երեցյանը վերլուծական եւ կենսավերլուծական քիմիա ու ախտորոշում է դասավանդում Ցյուրիխի Կիրառական գիտությունների համալսարանում։ Աշխատելով միաժամանակ եւ՛ մասնավոր, եւ՛ պետական հատվածներում՝ նա փորձագետների իր թիմի հետ սուրճի դրական ու բացասական կողմերի մասին հետազոտություն է իրականացնում։ Այս նպատակով նրանք մեթոդներ ու գործիքներ են մշակել, որոնք թույլ են տալիս գնահատել ոչ միայն բովելու ընթացքում սուրճի հատիկներում տեղի ունեցող ամենաչնչին փոփոխությունները, այլեւ դրանց ի հայտ գալու ճշգրիտ ժամանակը։
«Ահա թե ինչպես մենք կարող ենք որոշակի համեր ստանալ»,- բացատրում է Երեցյանը։ Նա օրական վեցից ութ բաժակ սուրճ է ըմպում, իսկ հետազոտական նպատակներով՝ երբեմն ավելի շատ։ 2009 թվականից Երեցյանը Սուրճի եվրոպական SCAE ասոցիացիայի շվեյցարական բաժանմունքի խորհրդի անդամ է։ 2014-ին ընտրվել է խորհրդի տնօրեն՝ միաժամանակ գլխավորելով նաեւ ասոցիացիայի հետազոտական հանձնաժողովը։ Մեկ տարի անց ընդգրկվել է Սուրճի վերաբերյալ գիտության ու տեղեկատվության ասոցիացիայի խորհրդի կազմում։ Նա իր բոլոր ջանքերն ուղղում է սուրճի արդյունաբերության զարգացումը խթանելուն՝ ֆերմերներից ու մատակարարող երկրներից մինչեւ վերջնական սպառողներ՝ այդպիսով բարելավելով որակն այն վերջնական արտադրանքի, որը մենք այսօր ըմպում ենք։
Երեցյանն իր դոկտորական աստիճանն ստացել է Շվեյցարիայի Բեռնի համալսարանում, իսկ հետագայում՝ կրթաթոշակ ստանալուց հետո, տեղափոխվել է Կալիֆորնիա, որտեղ էլ երեք տարի ժամկետով հետազոտություններ է իրականացրել տեղի UCLA համալսարանում։ Այնուհետեւ արժանացել է Ալեքսանդր ֆոն Հումբոլդտ կրտսերի անվան մրցանակի եւ տեղափոխվել Գերմանիա, որտեղ էլ Մյունխենի տեխնիկական համալսարանում եւս երկու տարի շարունակել է աշխատել իր հետազոտության վրա։ 1996-ին վերադարձել է Շվեյցարիա՝ աշխատելու Լոզանում գտնվող «Nestlé» հետազոտական կենտրոնում՝ իր ժամանակը նվիրելով սուրճի հետազոտություններին։
|
Շահան Երեցյանն իր ծնողների՝ Աիդա եւ Գեղամ Երեցյանների հետ, Լիբանան, 1996թ. |
Վատագույն սովորողը դառնում է լավագույնը
Շահան Երեցյանը ծնվել է Սիրիայի Հալեպ քաղաքում 1960 թվականին։ Փոքր տարիքում չէր սիրում դպրոցը, սակայն հասուն տարիքում փայլուն գիտական կարիերա սկսեց։ Նա յոթ տարեկան էր, երբ հայրը Սիրիան լքելու որոշում կայացրեց։ 1967 թվականին լարվածությունը տարածաշրջանում մեծացել էր, ինչը, ի վերջո, հանգեց Իսրայելի եւ արաբական հարեւանների միջեւ «վեցօրյա պատերազմի»։ Զորակոչվեցին Սիրիայի բոլոր բարձրաստիճան պաշտոնյաներն, այդ թվում նաեւ՝ Շահանի հայրը, որը ռազմական աշխարհի հետ ոչ մի առնչություն չուներ։ «Մի օր նրա տուն սպայի համազգեստ ուղարկեցին, ինչն անմիջապես դրդեց նրան, որ երկրից մեկնելու որոշում կայացնի»,- հիշում է Շահանը։
Շահանի հայրը լավ հարաբերություններ ուներ միջազգային կազմակերպությունների հետ եւ երբ առաջարկ ստացավ Շվեյցարիայում աշխատելու, պատրաստակամությամբ ընդունեց այն։ «Սկզբնական շրջանում ես դժվարանում էի օտար լեզվով մեկ բառ անգամ արտաբերել ու դասարանում առհասարակ ամեն ինչից հետ էի մնում։ Եվ առանձնապես հետաքրքրված էլ չէի»,- հիշում է Շահանը։ Հետագա երեք տարին նա իր դասարանի ամենավատ աշակերտն էր։ «Ինչպես եւ ցանկացած այլ հայկական ընտանիքում, կրթությունը նաեւ մեր ընտանիքում էր խիստ կարեւորվում։ Մայրս սկսեց ինձ հետ տնայիններս անել»։
|
Շահան Երեցյանը մինչեւ Շվեյցարիա մեկնելը, Բեյրութ, 1964թ. |
Հենց այդ ժամանակից նա դասարանում լավագույն աշակերտների եռյակում հայտնվեց ու շատ ընկերներ ձեռք բերեց։ «Իմ ծնողները երբեք չէին զլանում ընդգծել, թե որքան կարեւոր է նախաձեռնած գործերը լավ անելը»,- ասում է Շահանը, որը նաեւ հաջողակ մարզիկ էր եւ ընդգրկվել էր Շվեյցարիայի վոլեյբոլի ազգային հավաքականի պահեստային կազմում։ «Հորս համար շատ կարեւոր էր, որ ես իմ բոլոր գործերում լավագույնը լինեմ,- ավելացնում է Շահանը,- իմ հայրը՝ Գեղամը, շատ դժվար մանկություն էր ունեցել. նա աղքատ էր ու 13 տարեկանը լրանալուն պես ստիպված էր աշխատել դասերից հետո, որպեսզի օգնի մորն ու փոքր եղբորը։ Չնայած դրան՝ նա միշտ լավագույն առաջադիմությունն ուներ դասարանում ու հետագայում շարունակեց ուսումնասիրել իրավաբանություն եւ քաղաքականություն։ Դիպլոմն ստանալուն պես՝ 23 տարեկանում, նա աշխատանքի անցավ Սիրիական երկաթուղու Հալեպի մասնաճյուղում՝ իր աշխատանքով ուղի հարթելով մինչեւ Սիրիական երկաթուղու կառավարչի պաշտոնը եւ միաժամանակ լինելով Հայ բարեգործական ընդհանուր միության Հալեպի մասնաճյուղի պատասխանատուն։ Երբեք քաղաքական առումով ակտիվ չլինելով՝ նա չափազանց բարեխիղճ մարդ էր. շատ ազնիվ, շիտակ ու խիստ։ Շվեյցարիա տեղափոխվելուց հետո, 1989 թվականին նա հիմնեց «Հիմնադրամի» շվեյցարական մասնաճյուղը»։
|
Շահան Երեցյանի տատն ու պապը՝ Լինդա Մեյմարյանն ու Տիգրան Երեցյանը, 1923թ. |
Գեղամ Երեցյանը հորը կորցրել է, երբ 15 տարեկան էր։ Նրա մայրը՝ Հայոց ցեղասպանությունը վերապրած Լինդա Մեյմարյանը, կրկին ամուսնացավ, սակայն խորթ հայրն այդպես էլ ընտանիքի մաս չկարողացավ դառնալ։ «Ես երբեւէ չեմ տեսել իմ պապիկին՝ Տիգրան Երեցյանին, որը ծնվել էր Սասունում եւ ընտանիքի՝ տեղահանություններից հետո ողջ մնացած միակ անդամն էր։ Նրա եղբորը՝ Դավիթին, թուրքերը բռնել ու սպանել էին դեռ նախքան տեղահանությունների սկսվելը, երբ նա, որպես սուրհանդակ, գնացել էր օգնություն բերելու իր շրջափակված քաղաքի համար»,- պատմում է Շահանը։ Որոշ ժամանակ անց նրա պապը՝ Տիգրանը, Հալեպում դեղատուն է բացում, որը մի քանի տարի անց ստիպված է լինում վաճառել։ «Իմ Լինդա տատիկը շատ մեղմ մարդ էր։ Նա ծնվել էր Ադանայում 1907 թվականին։ Երբ ցեղասպանությունն սկսվեց, Մեյմարյան ընտանիքը ժամանակին արտագաղթեց՝ ուղեւորվելով Հալեպ, որտեղ նոր կյանք կառուցեց։ Մեյմարյանները համեմատաբար մեծ ընտանիք էին, որն իրեն պատկանող հողատարածք ու տներ ուներ Ադանայում»։
|
Գեղամ Երեցյանը եւ Աիդա Փափազյանն իրենց հարսանիքի օրը, 1957թ. |
Թերթում տպված նկարը ճակատագրական էր
«Հայրս թերթում կարդացել էր, որ մայրս, որն այն ժամանակ 18 տարեկան էր, ավարտել է Բեյրութի ավագ դպրոցը՝ իր ցուցանիշներով լինելով դասարանի լավագույններից մեկը։ Նա գրեց աղջկա ընտանիքին ՝ պաշտոնապես ներկայանալու հնարավորություն խնդրելով։ Հրավեր ստանալով՝ ուղեւորվեց Բեյրութ, որպեսզի ամուսնության առաջարկ անի մորս»,- պատմում է Շահանը։ Շահանի մայրը՝ Աիդան, սերում էր մեծապես հարգված մի ընտանիքից, որն Ստամբուլից տեղափոխվել էր ցեղասպանությունից առաջ։
| Աիդա Փափազյանի հայրը՝ Գեւորգ Փափազյանը |
«Մեզ հիմնականում մեր մայրն է մեծացրել, հայրս շատ պատասխանատու մարդ էր ու լավ օրինակ մեզ՝ երեխաներիս համար»,- նշում է |Շահանը՝ ավելացնելով, որ իր մայրը, որը Շվեյցարիայում իրեն Հայաստանից շատ հեռու էր զգում, պարբերաբար մասնակցում էր մշակութային միջոցառումներին եւ շատ էր կարեւորում իր զավակների՝ հայերեն սովորելու հարցը։ «Եվ այնուամենայնիվ, ես ինձ միմիայն հայ չեմ զգում։ Երբ ինձ հարցնեն, թե ով եմ, ես միշտ առաջին հերթին կասեմ՝ հայ եմ, բայց շվեյցարական մտածելակերպով։ Մեր հայկական պատմությունն, անշուշտ, բավականին տարբերվում է շվեյցարացիների պատմությունից։ Որքան էլ լավ իմանամ Շվեյցարիայի պատմությունը, իմը միշտ կլինի հայերի պատմությունը»,- վստահ է պրոֆեսորը։ Նա հատկապես գնահատում է ընտանիքի հայկական ընկալումը. «Դու մեծ ընտանիքի մաս ես ու ամեն բան կիսում ես»։
Երեցյանը համոզված է, որ հայերը չպետք է անմոռաց տրվեն ցեղասպանության ճանաչման խնդրին։ Նա համաձայն է, որ դա կարեւոր է համաշխարհային պատմության համար, Եվրոպայի ու Թուրքիայի համար, որի կողմից այս առանցքային իրադարձության շարունակվող ժխտումը խոչընդոտում է երկրի հետագա զարգացմանը։ «Ինձ համար, սակայն, այս ամենն անցյալի՛ մաս է,- վճռականորեն ասում է Շահանը,- որպես հայերի նոր սերունդ՝ մեր պարտքն է առաջ նայել ու ձեւավորել աշխարհը, որում այսօր ապրում ենք»։
Նյութի պատմական հավաստիությունն ստուգված է 100 LIVES նախաձեռնության հետազոտական խմբի կողմից:
