AURORA PRIZE

Մարիամի օրիորդական ազգանունը Ալավերդովա է։ Հորական կողմը սերում է Կարսից, որտեղ Ալավերդովները հայտնի բժշկների տոհմ էին։ 19-րդ դարի վերջից մինչեւ 1918թ. Կարսի մարզը Ռուսական կայսրության մաս էր կազմում։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկսվելուց հետո եւ Օսմանյան կայսրության ղեկավարության կողմից կազմակերպված Հայոց ցեղասպանության ժամանակ, Կարսը հայտնվել էր իրադարձությունների էպիկենտրոնում։ Հայերի կոտորածները արեւելյան շրջաններում շարունակվում էին 1914թ. վերջից մինչեւ 1915թ. սկիզբը, իսկ 1918թ. ապրիլի վերջին թուրքական զորքերը գրավեցին Կարսն ու շրջակա գյուղերը՝ տաս հազարից ավելի հայ կոտորելով։ Հարյուր հազարավոր մարդիկ գաղթական դարձան։

Ալավերդովների ընտանիքը կարողացել է դուրս գալ Կարսից։ Նրանք բնակություն են հաստատել Թիֆլիսում (ներկայում՝ Թբիլիսի)։ «1921թ-ին ծնվել է հայրս՝ Օնիկը։ Որոշ ժամանակ անց նա կորցրել է մորն ու ավագ քրոջը, իսկ մի քանի տարի հետո մահացել է նաեւ նրա հայրը։ Հայրիկիս հորաքույրն է դաստիարակել։ 19 տարեկան էր, երբ սկսվեց Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը։ Նա գնաց պատերազմ, վիրավորվեց Սոլնեչնոգորսկի մոտակայքում, սակայն նորից վերադարձավ մարտի դաշտ», - պատմում է երգչուհին։ Պատերազմի ավարտից հետո Օնիկ Ալավերդովը իրավաբանական կրթություն է ստանում Մոսկվայում, այնուհետեւ վերադառնում հարազատ Թբիլիսի, որտեղ էլ հանդիպում է ապագա կնոջը։

Մարիամի մորական կողմը Թիֆլիսի ապրող Սուլխանյանցների ազնվական տոհմից է: Ընտանիքի հայրը՝ Մինասը, վաճառական էր եւ արդյունաբերող, Թիֆլիսում,  Էրզրումում, Բաթումում եւ Օդեսայում անշարժ գույքի սեփականատեր։ XX դարի սկզբին Մինաս Սուլխանյանցի անունը ներառվել է Թիֆլիսի ամենաազդեցիկ գործիչների ցանկում։ Մինասն ու Մարիամը տասներկու երեխա են ունեցել, որոնցից երկուսը մահացել են փոքր ժամանակ։ Մինասը երեխաներին լավ կրթություն է տվել, այդ թվում՝ երաժշտական, բոլորն էլ կարող էին առնվազն մեկ երաժշտական գործիք նվագել։ Սակայն ընտանիքի բարեկեցիկ կյանքն ընդհատվեց, երբ Օսմանյան կայսրությունում սկսվեցին հայերի զանգվածային արտաքսումն ու ոչնչացումը։

Մարիամ Մերաբովայի ընտանիքում փայփայում են Սուլխանյանցների ընտանիքի զոհված անդամների հիշատակը։ «Մորաքույր Սոնյան նկարչուհի էր, սովորում էր Մյունխենի գեղարվեստի ակադեմիայում։ 1915թ-ին՝ արձակուրդների ժամանակ, եկել էր եղբայր Սոլոմոնի մոտ՝ Էրզրումում գտնվող ամառանոց, որտեղ էլ նրանք գտնվում էին հայտնի իրադարձությունների ժամանակ։ Գիտեմ, որ մորաքույր Սոնյան պատասխան կրակ է բացել, փորձել է ձիով փախչել հետապնդողներից։ Իսկ քեռի Սոլոմոնին, նրա կնոջն ու երկու երեխային սպանել են։ Ոչ մեկ ողջ չի մնացել», - պատմում է Մարիամը։ 

Սուլխանյանցների ընտանիքի մասին տեղեկաթյուններ այսօր կարելի է գտնել Թբիլիսիի եւ Սանկտ Պետերբուրգի արխիվներում։ Երգչուհին տոհմածառը պահպանում է Մինաս Սուլխանյանցի կազմած դրոշմաթղթի վրա։

Տեղի ունեցածը մոռանալու համար Մինասն ամբողջությամբ տրվում է գործին՝ փորձելով ընտանիքի կյանքը վերադարձնել սովորական հուն։ «Նախապապիս բարի խոսքով էին հիշատակում։ Մեկենաս լինելով՝ մեծ փողեր էր տրամադրում տաղանդավոր մարդկանց, նրանց ուղարկում արտասահման՝ սովորելու, այնուհետեւ նրանք աշխատում էին իր մոտ»։ Թվում էր, թե կյանքը կարգավորվում է։ Սակայն 1923թ., երբ Վրաստանում իշխանության եկան բոլշեւիկները, Մինասը նոր ողբերգություն վերապրեց։ Խորհրդային իշխանությունն առգրավեց նրա ողջ ունեցվածքը։ 

Այս հարվածը չափազանց ծանր տարավ Մինաս Սուլխանյանցը, առողջական խնդիրներ ունեցավ եւ շուտով մահացավ։ «1923թ. ընտանիքը վերջնականապես սննկացավ։ Տեղի ունեցածից հետո Մինասի երեխաները բաժանվեցին. Իվանը կնոջ հետ տեղափոխվեց Համբուրգ, Տանյան՝ Պետերբուրգ, Գեորգին՝ Մոսկվա, որտեղ ընդունվեց զինվորական ճարտարագիտական ինստիտուտ, իսկ Նիկոլայը՝ Սոլիկի ու Արտյուշայի հետ մնաց Թիֆլիսում։ Նիկոլայը (պապս) ճարտարագետ է դարձել եւ ամբողջ կյանքի ընթացքում աշխատել ձեռնարկությունում», - պատմում է Մարիամը։ 1926թ. Նիկոլայը ծանոթանում է Մարիամի տատիկի՝ Արֆենիա Ղուկասովայի հետ։ Նրա ընտանիքը Լեռնային Ղարաբաղից էր, սակայն վաղուց բնակվում էր Թիֆլիսում։ 1930թ. ծնվում է Մարիամի մայրը՝ Իրման։  

60-ական թվականների վերջին երգչուհու ծնողները Թբիլիսիից տեղափոխվում են Հայաստան։ Ընտանիքի միակ երեխան՝ Մարիամը, ծնվել է Երեւանում։ Այս քաղաքը նրա համար իսկապես հարազատ է դարձել։ Մանկությունն անցել է քաղաքի կենտրոնում՝ Նալբանդյան եւ Թումանյան փողոցների խաչմերուկում։ Այստեղ նա երկու տարի սովորել է դաշնամուր նվագել Չայկովսկու անվան կենտրոնական երաժշտական դպրոցում՝ Աիդա Սահակյանցի (հայտնի հայ ջութակահար Զարեհ Սահակյանցի կնոջ եւ Սաթի Սպիվակովայի մոր) դասարանում։ Մարիամը մինչեւ օրս մտովի գնում է իր մանկության երեւանյան միջավայր՝ քաղաքի մասին նրա հիշողության մեջ մնացել են տաղանդավոր մարդիկ եւ արվեստի նկատմամբ հատուկ վերաբերմունքը:

Մայրն ակնկալում էր, որ Մարիամը պրոֆեսիոնալ դաշնակահարուհի կդառնա, եւ աղջկան ավելի մեծ հնարավորություններ ընձեռելու համար տեղափոխվեցին Մոսկվա։ Առջեւում էր կյանքը խորհրդային մայրաքաղաքի կենտրոնում, ուսումը լավագույն դպրոցներից մեկում, որի աշակերտները խորհրդային մարզիկների, քաղաքական գործիչների, դերասանների երեխաներ էին: Թվում էր, թե աղջկա փալյուն ապագան երաշխավորված է: Սակայն նոր տեղում հարմարվելը հեշտ չէր. համադասարանցիների հետ հարաբերությունները չէին կայանում, եւ Մարիամը հաճախ կարոտում էր Երեւանը: 

«Մայրս ինձ Մոսկվա է բերել 1980 թվականին: Ութ տարեկան էի, եւ տեղափոխությունն ինձ համար մեծ ողբերգություն էր: Դեռ երկար տարիներ շարունակ՝ փողոցում պատահաբար հայերեն խոսակցություն լսելիս, վազում էի այդ մարդկանց մոտ եւ ինչ-որ հարց տալիս հայերեն՝ միայն ցույց տալու նաեւ իմ պատկանելությունը նրանց, որ ես էլ եմ հայ», -  խոստովանում է Մերաբովան:

Ընտանիքի պատմությունը մշտապես հետաքրքրել է Մարիամին: Մանուկ հասակից նա ուսումնասիրում էր ընտանեկան լուսանկարների հարուստ արխիվը եւ անգիր գիտեր իր բազմաթիվ բարեկամներից յուրաքանչյուրի պատմությունը: Սակայն ազնվական ազգանվան հետ կապի մասին պատմելը խորհրդային ժամանակներում անվտանգ չէր:

Համբուրգում բնակվող քեռի Վանյայի հետ ընտանիքը թաքուն էր կապվում՝ հայտնի դերասան Ռոստիսլավ Պլյատի միջոցով, որի զարմուհին՝ Իռենը, Իվան Սուլխանյանցի կինն էր: Իվանը զբաղվում էր մեքենաների մրցավազքով եւ մեծ թվով մեքենաներ ուներ: Արտասահման մեկնելու հնարավորություն ունեցող դերասանների թվում լինելով՝ Պլյատն Իվանին փոխանցում էր բարեկամների նամակները: Ցավոք, ընտանիքին այդպես էլ վիճակված չէր վերամիավորվել. մի օր Ռոստիսլավը տեղեկացրեց հարազատներին, որ Վանյան ավտովթարի զոհ է դարձել: 

Մարիամը հավատում եւ վստահում է իր ճակատագրին: Այդպես՝ այն երաժշտությունը, որ Մարիամը պատահաբար լսել է «Կապույտ թռչուն» (Синяя птица) կուլտային ջազային սրճարանում, արդյունքում գրեթե պատրաստի պրոֆեսիոնալ դաշնակահարուհուն բերել է Գնեսինների անվան ուսումնարան՝ վոկալի բաժին: Նույն կերպ Մարիամը միանգամից հասկացել է, որ տաղանդավոր երաժիշտ Արմեն Մերաբովի հետ հանդիպումն ուսումնարանի առաջին կուրսում նույնպես պատահական չէ: «Հետագայում պարզվեց, որ տատիկս ընկերություն էր անում Արմենի տատիկի հետ, երբ նա բնակվում էր Թբիլիսիում», - ասում է Մարիամը: 
 

Արմեն Մերաբովի ընտանիքը նույնպես Արեւմտյան Հայաստանից է սերում: Արմենի հայրը՝ Լեւոն Մերաբովը, ծնվել է 1934թ. Թբիլիսիում: Հետագայում նա տեղափոխվել է Մոսկվա եւ երաժշտությամբ զբաղվել: Էստրադային երաժիշտների շրջանում հայտնի դաշնակահար, գործիքավորող, կոմպոզիտոր եւ դիրիժոր Լեւոն Մերաբովը բազմաթիվ էստրադային նվագախմբեր է գլխավորել: Նրա ղեկավարած նվագախումբը երկար տարիներ շարունակ աշխատել է Մուսլիմ Մագոմաեւի հետ: Մերաբովը նաեւ հեղինակել է Ալլա Պուգաչովայի համար գրված «Ռոբոտ» երգը, որից էլ սկսվել է պրիմադոննայի կարիերան:  

Նրա որդի Արմենի խումբը՝ «Միրայֆը», ստեղծվել է 1998թ.: Մարիամի յուրահատուկ վոկալի շնորհիվ՝ այս ջազային համույթը նվաճել է բազմաթիվ ժամանակակից աստղերի, այդ թվում՝ ամերիկացի սաքսոֆոնահար Ռիչի Քոուլի ճանաչումը: Արմենն ու Մարիամը երազում են ալբոմի թողարկման մասին, որտեղ կներկայացվեն Արմեն Մերաբովի հեղինակած երաժշտությամբ եւ Մարիամի գրած խոսքերով գործերը:

Այսօր Մերաբովների ստեղծագործական ընտանիքում երեք երեխա է մեծանում՝ ավագ Իրման եւ կրտսեր Սոնյան ու Գեորգին: Մայրիկի պես նրանք սիրում են ուսումնասիրել ընտանեկան լուսանկարները եւ լսել նախնիների մասին պատմությունները: «Երեխաներս Հայաստանում դեռ չեն եղել: Բայց շատ լավ գիտեմ, թե նրանց հետ ինչ կկատարվի, երբ այցելեն», - ասում է Մարիամը: 

*Բոլոր լուսանկարները՝ Մարիամ Մերաբովայի անձնական արխիվից