ՆԱՐԻՆԵ ԱԲԳԱՐՅԱՆ
Ես ծնվել եմ Խորհրդային Միությունում, այս պատճառով ինձ տանն եմ զգում եւ Հայաստանում, եւ Ռուսաստանում: Մեր ընտանիքում միշտ երկու լեզվով են խոսել՝ հեշտությամբ մի լեզվից մյուսն անցնելով:
Երջանիկ մանկություն եմ ունեցել, բախտս բերել է ընտանիքի, հարազատների, ընկերների առումով: Մեզ՝ երեխաներիս, գրեթե ամեն ինչ թույլատրված էր. լողալ գետում, չափից շատ թթու խաղող ուտել, կոթավոր որսացանցով շերեփուկներ որսալ, ջրափոսերի մեջ թռչկոտել: Ծնողները մեզ համար առանձնապես չէին անհանգստանում: Գիտեին, որ եթե չարություն անենք, իսկ իրենք որեւէ պատճառով աչքաթող անեն, անպայման կգտնվի աչալուրջ օտար տատիկ, ով ականջներիցս բռնած մեզ տուն կբերի:
Դպրոցից հետո ընդունվեցի Վ. Յ. Բրյուսովի անվան Երեւանի լեզվաբանական համալսարան, որտեղ սովորեցի ռուսաց լեզվի եւ գրականության ուսուցչի մասնագիտությամբ եւ… մեկնեցի Մոսկվա: Ճիշտն ասած՝ մայրիկս էր պնդում, նա վստահ էր, որ այստեղ կարող եմ հասնել ավելիի, քան Երեւանում: Այս հսկա մեգապոլիսը սիրեցի առաջին հայացքից:
ՄՈՍԿՎԱՆ ԶԱՐՄԱՆԱԼԻ, ԱՐՏԱՍՈՎՈՐ ԳԱԶԱՆ Է, ԴՈՒ ՎԱԽԵՆՈՒՄ ԵՍ ՆՐԱՆԻՑ, ՍԱԿԱՅՆ ՀԱՅԱՑՔԴ ԴԱՐՁՆԵԼ ԷԼ ՉԵՍ ԿԱՐՈՂԱՆՈՒՄ
Մեծ քաղաքում ներգաղթյալի կյանքը քաղցր չէ: Բայց պետք էր գոյատեւել: Աշխատանքի տեղավորվեցի «Ինտուրիստ» հյուրանոցի փոխանակման կետում՝ որպես գանձապահ: Եթե այն ժամանակ ինձ ասեին, որ 15 տարի անց կդառնամ գրականագետ, ես չէի հավատա: Փոխանակման կետի պատուհանից կյանքին նայելով՝ դժվար է վարդագույն ծրագրեր կառուցել: Առավել եւս 90-ականներին՝ չափազանց բարդ եւ խառնիխուռն տարիներին: Ես կարողացա դիմանալ, չհանձնվեցի:
Ընկերուհուս խորհրդով նոր մասնագիտություն ձեռք բերեցի՝ հաշավապահի, սակայն փորձը ցույց տվեց, որ թղթերի հետ աշխատանքը միանշանակ իմ կոչումը չէ: Կյանքիս ամենադաժան հինգ տարին էր. հաշվետվություններս երբեք չէին համընկնում, սաստիկ վախենում էի հարկային ստուգումներից եւ թոշակային ֆոնդից, իսկ տարեկան հաշվետվություններն ընկալում էի որպես երկնքից ուղարկված պատիժ: Ողբերգական հաշվապահական առօրյայից ցրվելու նպատակով «Կենդանի մատյանում» (LiveJournal) էջ բացեցի, որտեղ մանկությանս մասին զվարճալի պատմություններ-հուշեր սկսեցի տեղադրել: Մի օր նամակ ստացա «Աստրել Սպբ» («Астрель-Спб» - АСТ) հրատարակչության խմբագրից: Նա գրում էր, որ հրատարակչությունում խորհրդակցել եւ որոշել են առանձին գրքի տեսքով հրատարակել պատմվածքներս: Եվ եթե ես դեմ չեմ….
Իհարկե, ես դեմ չէի: Այսպես, ի զարմանս ինձ, երեսունինը տարեկանում դարձա գրող:
Մանկությունս անցել է Կոմիտասի երաժշտության եւ ջազի հնչյունների ներքո: Զարմանալի է, բայց հիմա ես նույնիսկ մեկ տող չեմ կարող գրել առանց երաժշտության: Գրված տեքստի գեղեցկությունը գնահատելու համար նախեւառաջ անհրաժեշտ է այն կարդալ: Նկարը հարկավոր է երկար եւ լրջախոհ ուսումնասիրել: Եվ միայն երաժշտությունը հնարավորություն ունի անմիջապես ներթափանցել մեր հոգու խորքը՝ հաղթահարելով բոլոր արգելքները: Երբեմն ինձ թվում է, որ այն կապի միակ միջոցն է, որ մնացել է մարդկությանն Աստծո հետ հաղորդակցվելու համար:
Ցեղասպանության ժամանակ զոհվել է իմ մեծ պապ Հարությունը՝ հորս պապը: 1913թ-ին նա գնացել էր Ամերիկա, որպեսզի գումար վաստակի ու օգնի իր ընտանիքին: Նա ապրում էր Ֆրեզնոյում, աշխատում սպանդանոցում, եթե չեմ սխալվում ստանում էր երկու դոլար՝ մեկն ուղարկում էր կնոջը, երեք տարեկան որդուն ու մորը, իսկ մյուս մեկով ապրում էր: Մեծ պապս երազում էր գումար խնայելու եւ ընտանիքը Ռուսաստան տեղափոխելու մասին: 1895թ-ի Էրզրումի կոտորածից հետո, որը նրա ընտանիքին պարտադրել էր փախչել Հոռոմ գյուղ, պարզ էր, որ ոչ մի լավ բան չի սպասվում:
Երբ հալածանքների մասին լուրերը հասան Ամերիկա, այնտեղ բնակվող հայերը գնացին հարազատների հետեւից: Ողբերգությունը տեղի ունեցավ հենց այն օրը, երբ իմ մեծ պապ Հարությունը վերադարձավ տուն: Նրան մորթեցին յաթաղանով, իսկ նրա մոր՝ Շարականի, գլուխը կոտրեցին հրացանի կոթով: Նա հասցրեց կիսաշրջազգեստների տակ թաքցնել թոռանը, անգամ հարվածից հետո այնպես ընկավ, որ երեխային չնկատեցին: Այս կերպ նա փրկեց պապիկիս կյանքը:
Երեսունվեց տարի ապուտատս ապրել է կոտրված գլխով: Նա տանջվում էր սարսափելի ցավերից՝ ծոծրակի վնասվածքը մշտապես զգացնել էր տալիս: Նա հիշողության հետ խնդիրներ ուներ: Երբեմն նա չէր հիշում, որ կորցրել է տղային, բայց ամբողջ կյանքում ողբում էր նրա մահը:
Շարականը մահացավ 80 տարեկանում: Ամենասարսափելին այն էր, որ ողբերգությունից հետո նա իրեն թույլ չէր տալիս մտերմանալ մարդկանց հետ: Լռում էր, թույլ չէր տալիս, որ իրեն գրկեն: Երբեք նույն տեղում երկար չէր մնում: Նա ապրում էր մեկ մի բարեկամի տանը, մեկ` մյուսի, եւ միշտ խնդրում, որ իր անկողինը գցեն դռնից հեռու, բայց պատուհանի մոտ, որպեսզի հասցնի փախչել:
Երկու պապերս էլ իրենց հայրերի սպանության ականատեսն են եղել: Չգիտեմ եւ չեմ էլ ուզում իմանալ, թե ինչ է նշանակում այդպիսի ցավով ապրել: Ես մեծացել եմ այն ժամանակներում, երբ ոչ ոք չէր ջղաձգվի, եթե հարցնեին. «Ես քեզ հետ մարդկայի՞ն լեզվով եմ խոսում, թե՞ թուրքերեն»: Եվ ոչ ոք չէր մտածում, որ այս արտահայտությամբ վիրավորում է մի ողջ ժողովրդի: Բայց չէ՞ որ որդին պատասխանատվություն չի կրում հոր արածի համար, եւ ժամանակակից թուրքերը չէին, որ սպանում էին մեր նախնիներին: Բոլոր պահանջները կարող են հասցեագրվել միայն թուրքական կառավարությանը: Սովորական մարդկանց անհրաժեշտ է կամուրջներ կառուցել: Չի կարելի մշտական դառնության զգացումով եւ ցավի մեջ ապրել: Սրանք քայքայիչ զգացողություններ են, դրանք մեզ ուտում են ներսից:
Պոդոլսկի մերձակայքում տեղի ունեցած ողբերգությունից հետո ռուս ընթերցողներից Ֆեյսբուքում ստացա մոտ 30 հաղորդագրություն: Նրանք գրեթե նույն բանն էին գրել. «Նարինե, չհամարձակվեք ներողություն խնդրել»: Թերեւես, այս հաղորդագրություններն ինձ պակաս չէին ցնցել, քան բուն ողբերգությունը: Երբ ռուս զինվորը հայ ընտանիքին գնդակահարեց Գյումրիում, կային մարդիկ, որ փորձում էին ներողություն խնդրել դրա համար: Ես կանխում էի նման փորձերը. այս կարգի ներողությունները փոքր-ինչ վիրավորական են: Մի հոգու հանցանքը չի կարող մի ամբողջ ժողովրդի պատասխանատվությունը լինել:
ԵՍ ՉԵՄ ՀԱՍԿԱՆՈՒՄ, ԵՐԲ ՄԱՐԴԻԿ ԱՍՈՒՄ ԵՆ, ՈՐ ՀԱՅԵՐՆ ԱՅՍ ԿԱՐԳԻ ԵՆ, ԻՍԿ ՌՈՒՍՆԵՐԸ՝ ԱՅԼ: ՄԱՐԴԻԿ ՆՈՒՅՆՆ ԵՆ:
Մեծ հաշվով լիարժեք կյանքի համար նրանց քիչ բան է պետք՝ ծածկ գլխի վրա, աշխատանք, որոշակի սոցիալական երաշխիքներ: Մի անգամ ծննդյանս օրն ընկերուհիս հայտնվել էր Երուսաղեմի Լացի պատի (Կոտել) մոտ: Նա զանգեց ինձ, որպեսզի իմ անունից գրություն թողնի: Իմ խնդրանքը կարճ էր եւ սակավաբառ: Իրական երջանկության համար շատ բան պետք չէ: Ինձ ընդհանրապես դժվար է հաշտվել սեփական հաղթանակների հետ, թեկուզ՝ փոքր հաղթանակների: Երբ լույս տեսավ իմ առաջին գիրքը, ես անգամ անհարմար էի զգում: Կարծում էի՝ արժանի չեմ, այն իմ երջանկությունը չէ, ուղղակի ինձ բաժին է ընկել:
Ինձ թվում է, որ գրեթե ամեն ինչ գիտեմ պատերազմի մասին: Օրինակ՝ պատերազմը խաթարված տոներն են: Գնդակոծում են մարտի 8-ին, Ամանորին՝ ուղղակի գցելու մարդկանց տրամադրությունը: Ցանքի շրջանում գնդակոծում են՝ խանգարելու դաշտային աշխատանքները: Բերքահավաքի շրջանում գնդակոծում են, որպեսզի մարդկանց առանց պաշարի թողնեն: Օրինակ՝ պատերազմ որ չլիներ, ես երբեք չէի իմանա, որ տան ամենաանվտանգ տեղը նախասենյակն է եւ որ խճանկար ապակիներով դռներն անհրաժեշտ է հաստ ծածկոցով ծածկել, այլապես բեկորները կարող են ծակել եւ անցնել մարմնիդ մեջ: Պատերազմի ամենաահավոր բանն այն է, որ այն միշտ «քեզանից բարձր է»: Նա է իրադրության տերը, թելադրում է իր պայմանները: Դա ահավոր նյարդայնացնող եւ ստորացնող է:
Մի օր Բերդում անսպասելի հանդարտություն էր: Արեւոտ եւ մեղմ եղանակ էր, եւ հայրս որոշեց մեզ՝ իր երեխաներին, տանել բնության գիրկը: Բայց այնուհետեւ սկսեց գնդակոծումը: Թաքնվելու տեղ չկար, նստեցինք մեքենան եւ գնացինք տուն: Ճանապարհից հայրս վերցրեց եւս երկու հոգու, որ գնդակոծման ժամանակ քաղաքից դուրս էին գտնվում: Սկզբում նրանց տուն տարավ, իսկ հետո՝ մեզ: Այնուհետեւ նա գնաց հիվանդանոց, քանի որ բժիշկ է: Սա հորս՝ մեզ տված թերեւս ամենակարեւոր դասն էր:
ԿԱՆ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐ, ԵՐԲ ՈՐԵՎԷ ՄԵԿԻՆ ՉՊԵՏՔ Է ԹՈՒՅԼ ՏԱԼ ՆՍԵՄԱՑՆԵԼ ՔԵԶ: ԱՆԳԱՄ ՄԱՀՎԱՆԸ:
Չգիտեմ՝ ինչը կարող է ավելի ուժեղ լինել, քան ծնողի վախը երեխայի անվտանգության համար: Բայց մարդիկ մինչեւ օրս գնդակոծման տակ են ապրում: Օրինակ՝ ծնողներս չեն պատրաստվում լքել Բերդը: Սա սկզբունքի հարց չէ, դա նրանց ընտրությունն է: Տղաս կամուսնանա, ես էլ կգնամ այնտեղ: Ես սիրում եմ Երեւանը, բայց ուզում եմ լինել այնտեղ, որտեղ անցել է մանկությունս, որտեղ ինձ ոչ ոք անունով չի դիմում: Ես ուղղակի Փաշոյանց Յուրիկի մեծ աղջիկն եմ: Գրող լինելը տեղի բնակիչների համար հպարտության առիթ չէ: Իմ հաջողությանը նրանք վերաբերում են ինչպես ինքնըստինքյան ենթադրվող մի բանի:
Ատում եմ, երբ մարդիկ պարծենում են իրենց ազգային պատկանելությամբ կամ հայրենասիրությամբ: Չեմ հասկանում, թե ինչպես կարելի է ճչալ հայրենիքի հանդեպ սիրո մասին: Սա նվիրական զգացում է, այն հավասարազոր է Աստծո հանդեպ հավատքին: Հայրենիքը պետք է գործով սիրել. թոշակառուի փոխարեն վճարիր խանութում, մաքրիր աստիճանավանդակը, եթե կեղտոտ է, բարեւիր հարեւաններիդ: Հայրենիքի հանդեպ սերը մանրուքներից է սկսվում:
Ես հպարտանում եմ մեր երեխաներով եւ ծերերով: Տատիկս ասում էր, որ նրանք ամենամոտն են երկնքին, քանի որ ծերերն արդեն գիտեն, որ շուտով գնալու են, իսկ երեխաները նոր են եկել այնտեղից եւ հիշում են երկնքի հոտը: Կարծում եմ, որ ծերերն ու երեխաները մեզ՝ հասուն մարդկանց, հարյուր անգամ ավելի ուժեղ են դարձնում: Մենք ապրում ենք նրանց շնորհիվ:
Նարինե Աբգարյան
Նարինե Աբգարյան. գրող, բլոգեր: Հայտնի է դարձել ինքնակենսագրական «Մանյունյա» վեպով (2010թ.): Արժանացել է ռուսաստանյան ազգային գրականության «Տարվա ձեռագիր» մրցանակին: 2013թ. մանկական գրականությունում ունեցած ավանդի համար ստացել է «BABY-НОС» մրցանակը, որը հիմնել է Միխաիլ Պրոխորովի հիմնադրամը:
