Քրիս Բոհջալյան
Քրիս Բոհջալյանի վեպերն աշխարհում վաճառվել են միլիոնավոր օրինակով։ Նրա պատմությունների հիմքում հաճախ որեւէ իրական դեպք, պատմական իրադարձություն կամ սենսացիոն նորություն է, որից նա հյուսում է խճճված ու զգացմունքներով հարուստ պատումներ, որոնք կլանում են ընթերցողին ինչպես մարդկային առումով, այնպես էլ բարոյական տեսանկյունից ոչ միանշանակ իրավիճակներով։ «Ավազե ամրոցի աղջիկները» (The Sandcastle Girls) գրքում նա հետադարձ հայացք է ձգում Հայոց ցեղասպանությանն ու հարց հնչեցնում, թե ինչպե՞ս են հնարավոր դարձել նման սահմռկելի իրադարձությունները, եւ ավելին՝ դրանց միջով անցած մարդիկ ինչպե՞ս են ուժ գտել՝ ընտանիք կազմելու եւ բարօրության հասնելու հեռու-մոտիկ երկրներում։
|
Քրիս Բոհջալյանի «Ավազե ամրոցի աղջիկները» գրքի շապիկը |
Ընդհանուր առմամբ՝ Բոհջալյանը հեղինակել է 18 գիրք, իսկ նրա գործերը թարգմանվել են մոտ 30 լեզվով։ Նրա «Մանկաբարձուհիներ» (Midwives) վեպը դարձել է New York Times-ի թիվ մեկ բեսթսելեր, ընդգրկվել Օփրայի գրքերի ակումբի (Oprah's Book Club) ընտրված գրքերի ցանկում, ներառվել Նոր Անգլիայի գրավաճառների ասոցիացիայի նորությունների ընտրանու մեջ։ Նրա վերջին՝ «Աչքերը փակեք, բռնեք ձեռքերը» (Close Your Eyes, Hold Hands) վեպը հրատարակվել է 2014թ. հուլիսին, իսկ մյուսը՝ «Հյուրասենյակը» (The Guest Room), սպասվում է 2016թ. հունվարին։ Վերջինիս հիմնական գործողությունները ծավալվում են Երեւանում ու Գյումրիում։
«Ավազե ամրոցի աղջիկները» վեպի հրատարակությունից հետո Բոհջալյանն ակտիվորեն ներգրավվել է աշխարհով մեկ մարդկանց Հայոց ցեղասպանության մասին իրազեկելու գործում, ինչն անում է դասախոսությունների, հոդվածների եւ հրապարակային ելույթների միջոցով։ Այս գործունեության համար նա պարգեւատրվել է Ամերիկայի Հայ ազգային կոմիտեի Ազատության մրցանակով։ Պարգեւատրվել է նաեւ Ամերիկայի Հայ ազգային կոմիտեի Արվեստի եւ գրականության մրցանակով, Ռուսաստանի «Սոգլասիե» մրցանակով («Ավազե ամրոցի աղջիկները» վեպի համար), Հայաստանի Հանրապետության «Մեսրոպ Մաշտոց» շքանշանով, Նոր Անգլիայի Գրքի մրցանակով եւ «Անահիտ» գրական մրցանակով։
Նյու Յորքում ծնված Քրիսը, ընդգրկվելով «Phi Beta Kappa» ուսանողական համայնքում, գերազանցությամբ ավարտել է Ամհերսթի քոլեջը եւ կնոջ՝ լուսանկարչուհի Վիկտորիա Բլուերի հետ այժմ բնակվում է Վերմոնտում։ Նրանք ունեն դուստր՝ Գրեյս Իքսփիրիենսը, որը դերասանուհի է Նյու Յորքում։
1915-ից առաջ. Հայոց ցեղասպանությունն ու Աբդուլ Համիդը
Մարդկանց մեծամասնությունը Հայոց ցեղասպանության մասին մտածելիս պատկերացնում է պատմական մի շրջան, որն սկսվում է 1915թ. ապրիլի 24-ից (երբ Կոստանդնուպոլսի հայ մտավորականներին ձերբակալեցին, նավով ու գնացքով ուղարկեցին Այաշի ու Չանքըրըի համակենտրոնացման ճամբարներ եւ դաժանորեն սպանեցին) եւ ավարտվում 1923թ.՝ Թուրքիայի Հանրապետության հիմնադրմամբ։ Սակայն հայերի զանգվածային կոտորածներն ու ջարդերն սկսվել են շատ ավելի վաղ։ Միայն 1894-1896թթ., օրինակ, Աբդուլ Համիդի հրամանով սկսված ջարդերին զոհ է գնացել մոտ 300 հազար հայ, ինչի հետեւանքով Աբդուլ Համիդն ստացել է «Արյունոտ սուլթան» մականունը։
Կեսարիայից Անկարա. երկու ընտանիքները, ձիանոցն ու աշուղ-դերձակը
Քրիս Բոհջալյանի ընտանեկան պատմությունը եւ՛ վշտալի, եւ՛ լուսավոր դրվագներով միահյուսված է այս ողբերգական դեպքերին։ Բոհջալյանների գերդաստանը ծագումով Կեսարիայից է՝ Կենտրոնական Անատոլիայի առավելապես հայաբնակ այս քաղաքից։ Նախնիներից մի քանիսը հաջողակ առեւտրականներ են եղել, մի մասն էլ որոշակի սեր է ունեցել գրականության նկատմամբ։ Եթե դուք հավատում եք, որ գրականությունը մարդու «ուղնուծուծում» է, եւ որ կա ինչ-որ հատուկ «գրական» ԴՆԹ, որը փոխանցվում է սերնդեսերունդ, ապա Բոհջալյանն իր գրական հաջողությամբ մասամբ պարտական է վաղուց անցած-գնացած իր նախնուն՝ իր ապուպապ Նազարեթին։
|
Քրիս Բոհջալյանի մեծ պապը՝ Նազարեթը |
Ինչպես Բոհջալյանը նշում է Newsweek Magazine պարբերականի ապրիլքսանմեկյան համարում տպագրված իր «Հայոց ցեղասպանության ընթացքում վերացած հոգիներն ու պատմությունները» հոդվածում, աղետն ավելին էր, քան մարդկանց սպանությունը, այն ոչնչացրեց նաեւ նրանց պատումները, ընտանեկան պատմություններն ու այլ հիշողություններ, որոնք փոխանցվում էին սերնդեսերունդ։
Սպանությունների բովում մարդկանց հետ ակնթարթորեն վերացան անթիվ բանավոր պատմություններ, գրավոր հիշատակություններ ու գրական պատումներ
Պատմում էին, որ Քրիսի մեծ պապ Նազարեթը դերձակ էր, որը երբեմն-երբեմն նաեւ գրական փորձեր էր անում։ Սակայն շուրջ 20 տարի առաջ, երբ Քրիսի հորաքույր Ռոզ Մերին նրան փոխանցեց հանրագիտարանի՝ Կեսարիայի հայերի մասին հին հատորը, Բոհջալյանն անակնկալի եկավ։ Հոդվածը թարգմանելու խնդրանքով նա դիմեց ընկերոջը՝ Խաչիկ Մուրադյանին։
|
Հանրագիտարանից մի էջ՝ Կեսարիայի հայության մասին |
Պարզվում է՝ Նազարեթը շատ ավելին էր, քան պատահական պոետը կամ հասարակ դերձակը։ Բոհջալյանի մեծ պապն իրականում կայացած աշուղ էր եւ բազմաթիվ բանաստեղծություններ էր երգում, ինչպես բնության ամերիկացի մեծանուն երգիչը՝ Ուոլթ Ուիթմենը։ 14 տարեկանում Նազարեթին տանում են Երուսաղեմ՝ ելույթ ունենալու։ Նա շարունակում է երգել Կոստանդնուպոլսում, մինչեւ որ 20 տարեկանից հետո կվերադառնար Կեսարիա՝ ընտանիք կազմելու։ Աշուղներն այն օրերի հայկական ու անատոլիական կյանքի անբաժան մասն էին։ Կեսարիայում նա նույն ոգով շարունակեց գրել մինչեւ 1895 թվականը, երբ նրա ստեղծագործությունները կտրուկ մռայլվեցին։ Օսմանյան կայսրության տարածքով մեկ Աբդուլ Համիդի հրահանգած կոտորածները 1895թ. նոյեմբերին հասան Նազարեթի հայրենի քաղաքը, եւ նա այժմ թղթին էր հանձնում միայն այնպիսի սահմռկեցուցիչ խոսքեր, որոնք նկարագրելն անգամ դժվար է։ Նրա յոթանասուն քառյակից բաղկացած ստեղծագործությունն ունի այսպիսի տողեր, որոնք նույնպես Բոհջալյանը մեջբերում է Newsweek-ի իր հոդվածում.
Անհավատներին սպանեցին կացնով ու դաշույնով, ու չհարցրին՝ վաճառական ես, թե սեւագործ բանվոր… Երեխային մոր արգանդից հանեցին, եւ ով տեսավ՝ խելագարվեց։
|
Բոհջալյանների ընտանեկան արխիվի հնագույն լուսանկարը։ Նազարեթը (աջից երկրորդը)՝ ընտանիքի հետ։ Նազարեթի գրկին Քրիս Բոհջալյանի պապն է։ |
|
Բոհջալյանի պապն ու տատը՝ Միացյալ Նահանգներ ժամանելուց հետո, նրա հոր հետ |
